Christlieb Siegmund Binder: Sei Suonate per il Cembalo

Radio PLUS Kraków - wywiad z Pauliną Tkaczyk - 11 marca 2015

Christlieb Siegmund Binder: Sei Suonate per il Cembalo, op. 1, DUX Recording Producers (2014), Paulina Tkaczyk – klawesyn

Christlieb Siegmund Binder (1723-1789) – zapomniany przez minione dwieście lat niemiecki kompozytor i instrumentalista, muzyk drezdeńskiej kapeli. Łączył w swej twórczości wiele kierunków i stylów. Zafascynowany klawesynem, tworzył głównie sonaty i koncerty na ten instrument.

Już przez ówczesnych teoretyków muzyki uznawany był za artystę tworzącego z pasją kompozycje pełne wyrazu i namiętności. Richard Engländer napisał o nim, że „Binder miał w drezdeńskim kręgu taką pozycję, jaką Carl Philipp Emmanuel Bach w Berlinie” (Die Dresdner Instrumentalmusik in der Zeit der Wiener Klassik. Uppsala 1956, s. 102).

Świat muzyczny stworzony przez Bindera wyróżnia się oryginalnym stylem kompozycji i wszechstronną mową dźwięków. Twórca balansuje pomiędzy barokiem a wczesnoklasycznym stylem galant. Zdaniem Heinricha Fleischera, autora książki poświęconej kompozytorowi, „styl klawesynowy epoki baroku, wzbogacony dodatkowo o nowe elementy i środki wyrazu stylu galant, osiągnął w twórczości Bindera najwyższy stopień rozwoju” (Christlieb Siegmund Binder (1723-1789): mit 74 Notenbeispielen und einem thematischen Verzeichnis sämtlicher Werke. Regensburg 1941, s. 121).

Obecnie twórca uważany jest za jednego z najciekawszych i niezwykle ważnych kompozytorów drezdeńskich XVIII wieku.

Prezentowany zbiór Sonat klawesynowych op. 1 został wydany w Dreźnie w 1759 roku i dedykowany Królewskiej Mości Marii Antonii [Walpurgis]. Sonaty z op. 1 ukazują niezwykłe harmoniczne i emocjonalne bogactwo oraz kunszt kompozytorski Bindera. W utworach tych dostrzec można wiele eksperymentów w obrębie tego gatunku. Z jednej strony kompozytor sięgał jeszcze do korzeni barokowych, z drugiej, prezentował już formę sonaty klasycznej. Wielką ekspresję i uczuciowość kompozytor osiągnął poprzez zmiany faktury, tempa, rodzaju ruchu, charakteru, rejestrów oraz użycie ciekawych i zaskakujących zwrotów harmonicznych.

Płyta jest dostępna w Księgarni Muzycznej "Kurant" w Krakowie oraz w empiku.

Recenzje płyty

To po prostu znakomite sonaty i moje klawesynowe odkrycie 2015 roku. Binder (1723-1789) był muzykiem dworskim w Dreźnie i zajmował tę samą pozycję, którą posiadał CPE Bach w Berlinie. Jego sonaty op. 1 (opublikowane w 1759) są pomysłowe, oryginalne, odważne, zaskakujące i ekspresyjnie przejmujące. Ukazują wpływ stylu galant, empfindsamer Stil, Sturm und Drang oraz stylu klasycznego. Na mój gust są one pomostem między CPE Bachem i środkowym okresem twórczości Haydna, szczególnie tego ostatniego, a czasem brzmią nawet jak zapowiedź Beethovena. Każda sonata rozpoczyna się długą i złożoną częścią trwającą od 7 do 11 minut. Od pierwszej do ostatniej nuty nie ma jednej nudnej chwili, a gdy tylko set się kończył, powracałem do niego.

Gra Pauliny Tkaczyk jest znakomita. Przedstawia właściwą formę retorycznych afektów, której sonaty te wymagają. Na szczególną uwagę zasługuje również klawesyn. Jest to kopia instrumentu Pascala Taskina z 1769 roku wykonana przez Keitha Hilla. To zamaszysty instrument o mocnym, pełnym basie, który jest odpowiedni, ponieważ sonaty Bindera wykorzystują cały jego potencjał brzmieniowy. Akustyka jest bardzo delikatna, a dźwięk nie jest nagrywany zbyt blisko, więc wokół nut jest wiele powietrza. To doskonałe wydanie i gorąco je polecam. Mam nadzieję, że wkrótce dostępnej będzie więcej muzyki Bindera.

[Stephen Churley, amazon.co.uk - customer review, 19 sierpnia 2015]

Paulina TKACZYK: Christlieb Siegmund Binder - Sei Suonate per il Cembalo op.1 /2014/
Sonata nr 1 F-dur; Sonata nr II D-dur; Sonata nr III c-moll; Sonata nr IV E-dur;Sonata nr V a-moll; Sonata nr VI B-dur.

Twórczość drezdeńskiego kompozytora, klawesynisty i organisty Christlieba Siegmunda Bindera (1723-1789) jest dziś dość mało rozpowszechniona, a warto zwrócić uwagę na stworzone przez niego utwory orkiestrowe, organowe, czy kameralne. Jednak najcenniejsze zdają się być kompozycje Bindera na klawesyn - instrument kompozytorowi wyjątkowo bliski. W tej kategorii Christlieb Siegmund Binder zasłynął 33. koncertami, 6. divertimenti i 27. trzyczęściowymi sonatami. Właśnie sześć sonat napisanych przez Bindera dla Marii Antoniny Walpurgis Bawarskiej - prawnuczki Jana III Sobieskiego i żony księcia saskiego i polskiego - Fryderyka Krystiana Wettyna, a opublikowanych po raz pierwszy w 1759 roku, wypełnia dwie godziny muzyki zawartej na dwóch płytach wydanych przez wytwórnię DUX.

Rejestracji utworów podjęła się wyjątkowa instrumentalistka znana w środowisku melomanów od początku tego wieku Paulina Tkaczyk - doktor sztuk muzycznych, absolwentka Akademii Muzycznej w Krakowie, Hochschule fur Musik we Fryburgu oraz Hochschule fur Musik und Theater w Monachium. Doskonała wirtuozeria Pauliny Tkaczyk w zetknięciu ze specyfiką XVIII-wiecznej twórczości Bindera zaowocowała nagraniem doskonale oddającym barokowy charakter tej pełnej pasji i namiętności muzyki, oraz jej pierwotną formę i fakturę. Nie bez znaczenia jest też fakt, iż Paulina Tkaczyk gra na instrumencie będącym wierną kopią klawesynu z 1769 roku, wykonana przez Keitha Hilla - światowej sławy specjalistę w dziedzinie instrumentów pochodzących z XVII i XVIII wieku.

Uzyskane na doskonałym instrumencie brzmienie, kreowane przez dysponującą wyjątkową techniką klawesynistkę, odkrywa przed nami pełną paletę dźwiękowych barw zaklętą w zapisie nutowym, dedykowanym przez kompozytora Marii Antoninie. Zdawać by się mogło, iż muzyka wykonywana solo na klawesynie, skierowana jest raczej do wąskiego grona rozkochanych w specyfice brzmienia tego instrumentu melomanów. Tymczasem dwie godziny spędzone z tą muzyką owocują w mnóstwo doznań również dla słuchacza mniej wtajemniczonego w arkana pełnej nawiązań do baroku XVIII-wiecznej muzyki Bindera. Słyszymy w niej dużo nawiązań do bachowskiego stylu, sentymentalizm, a nawet przysłowiową ''nutkę szaleństwa'', jaką poznajemy choćby w trakcie mieniącej się zmianami rytmicznymi, I części ''Sonaty nr III c-moll'' (Moderato - Presto), wymagającej od wykonawczyni szczególnej precyzji i wyjątkowej szybkości. To zarazem przykład olśniewającej słuchacza, niemal ekwilibrystycznej wirtuozerii Pauliny Tkaczyk. Przeciwwagą dla I części Trzeciej Sonaty jest pasażowa część II (Cantabile alla Pastorale) i zakończenie (Presto) o charakterze w dużej mierze kształtowanym przez silnie zaakcentowane akordy. Sześć Sonat na Klawesyn, jakie poznajemy na tych dwóch płytach to zaledwie ''wierzchołek góry lodowej'' dorobku kompozycyjnego Christlieba Siegmunda Bindera, który samych Sonat na Klawesyn stworzył aż 27! Poza nimi warto byłoby poznać także jego koncerty klawesynowe (33) czy utwory orkiestrowe (12). Ileż to jeszcze wspaniałej Muzyki przed nami!

Płyty ukazały się 12 listopada 2014 roku.

[Robert Ratajczak, longplayrecenzje.blogspot.com, styczeń 2015]

Christlieb Siegmund BINDER (1723 - 1789): Sei Suonate per il Cembalo op. 1
Paulina Tkaczyk, klawesyn
nagranie: 15 – 17 września 2012, Kraków, Akademia Muzyczna (Sala koncertowa)
Dux – 1153 – 1154 (2 CD) (© 2014) (1.57'24")
Sonata nr I F-dur; Sonata nr II D-dur; Sonata nr III c-moll; Sonata nr IV E-dur; Sonata nr V a-moll; Sonata nr 6 B-dur

Jeden z badaczy pisze w swojej książce na temat muzyki w Dreźnie w czasach klasycyzmu wiedeńskiego, że „w kręgu drezdeńskim Binder miał tę samą pozycję co Philipp Emanuel Bach w Berlinie”. Mimo to Christlieb Siegmund Binder pozostał postacią nieznaną, nie tylko w naszych czasach, ale i jemu współczesnych. Niewiele z jego utworów doczekało się wydania za życia autora, zaś jego wpływy ograniczały się do Drezna. W przeciwieństwie do niego, Carl Philipp Emanuel Bach wywarł znaczący wpływ na głównych przedstawicieli wiedeńskiego klasycyzmu: Haydna, Mozarta i Beethovena. Binder również szybko odszedł w niepamięć po śmierci.

Przyszedł na świat w Dreźnie jako syn oboisty i tam też spędził całe życie. Będąc chórzystą, uczył się u Pantaleona Hebenstreita, który zasłynął w całej Europie jako muzyk grający na pantaleonie – instrumencie przypominającym duże cymbały. Hebenstreit zmarł w roku 1750, w roku następnym Binder został nadwornym pantaleonistą. Kiedy w 1772 roku angielski historyk muzyki Charles Burney odwiedził Bindera w Dreźnie, zastał pantaleon niezdatny do użytku. „Wszystkie struny były pozrywane, ponieważ obecny elektor nie zgodził się na sfinansowanie wymiany”. Fryderyk August III, pracodawca Bindera, był o wiele bardziej zainteresowany klawesynem. W jego osobistej bibliotece znajdowały się 343 koncerty klawesynowe. Binder oświadczył kiedyś, że posiada on „zamiłowanie i niezwykły talent do muzyki, godną podziwu biegłość w grze na klawesynie”. To pozwala zrozumieć dlaczego utwory na klawesyn – koncerty i sonaty – zajmują najważniejsze miejsce w jego twórczości, która obejmuje wyłącznie muzykę instrumentalną. W 1768 roku zadedykował on swojemu pracodawcy zbiór osiemnastu koncertów klawesynowych.

Sonaty op. 1 zostały wydrukowane w 1759 i zadedykowane Marii Antoni Walpurgis, żonie ówczesnego elektora Friedricha Christiana. Składają się z trzech części, z których większość – a na pewno wszystkie szybkie części dzielą się na dwie sekcje – każda z nich ulega powtórzeniu. Są wymagające pod względem technicznym i bez wątpienia odzwierciedlają umiejętność gry na instrumencie klawiszowym samego Bindera. Podczas wizyty w Dreźnie Burney słyszał jak ten gra na organach i był pod wielkim wrażeniem jego biegłości, zwłaszcza w operowaniu pedałami. Sonaty stanowią mieszankę elementów stylu barokowego oraz Empfindsamer Stil i Sturm und Drang. Do tego pierwszego zalicza się użycie kontrapunktu, na przykład w sposobie, w jaki artysta komponował fugi. Sonatę nr V a-mol otwiera cześć składająca się z dwóch sekcji. Każda z nich dzieli się na dwie podsekcje. Pierwsza z nich, nazwana grave, zdominowana jest przez arpeggia. Przypomina francuskie prélude non mesuré, choć gam w szerokim ambitusie i wirtuozowskich można się w niej dopatrzeć wpływu gry Bindera na pantaleonie. Pojawia się wiele figuracji w stylu barokowym. Znajduje się również wiele oznaczeń dynamicznych. Niektóre z nich użyte są w celu wywołania echa, kolejnego elementu stylu barokowego, tak jak w przypadku tempo di minuetto z Sonaty nr IV E-dur. W pozostałych częściach użycie kontrastów dynamicznych bardziej przypomina styl Carla Philippa Emanuela Bacha. Tak jest na przykład w przypadku andante z Sonaty nr I F-dur, w której dynamika zmienia się czasami z taktu na takt: w pierwszych trzydziestu taktach znaleźć można co najmniej osiem oznaczeń forte i piano. W uno poco lento z Sonaty nr II pojawią się nawet pojedyncze akordy, które należy grać forte. Ta sama sonata rozpoczyna się od allegro, którą kilka razy przerywa adagio składające się z zaledwie kilku taktów. Pierwsza część Sonaty nr III c-moll jest oznaczona jako moderato – presto, które przeplatają się przez całą część. To przede wszystkim dzięki tym cechom uzasadnione jest porównanie z C. P. E. Bachem. Szybkie części tych sonat są olśniewające pod względem technicznym, ale i wolne części z pewnością nie są pozbawione ekspresji. Cantabile alla pastorale z Sonaty nr III c-moll stanowi dobry przykład.

Osobnym zagadnieniem w przypadku muzyki klawiszowej tego okresu jest wybór instrumentu. Wydaje się jasne, że Binder miał na myśli klawesyn. W latach 1750 fortepian jeszcze się nie przyjął. Oznacza to, że oznaczenia dynamiczne należy realizować przerzucając się z jednego manuału na drugi. Tak też Paulina Tkaczyk gra sonaty. Niestety, nie podano jakiego klawesynu używa.

Muzyka Bindera jest bardzo mało znana, niewiele jego utworów jest dostępnych na płytach. Udało mi się znaleźć nagrania dwóch koncertów klawiszowych, sonaty wiolonczelowej i trzech chorałów organowych. Pod tym względem niniejsze nagranie stanowi ważny wkład w dyskografię i w sposób istotny wzbogaca naszą znajomość stylu kompozytorskiego Bindera. Paulina Tkaczyk jest znakomitą interpretatorką i elokwentną obrończynią tego zbioru sonat. Wzbudza on moją ciekawość reszty twórczości Bindera. Z pewnością warto ją poznać.

[Johan van Veen, musica-dei-donum.org , 2015]

Christlieb Sigmund Binder (1723-1789)
Sonaty klawesynowe op.1 nr 1-6 (Drezno 1759)

2 CDs
Sonata na klawesyn nr 1 F-dur (Allegro e con spirito - Andante - Vivace)
Sonata na klawesyn nr 2 D-dur (Allegro - Un poco lento - Allegro assai)
Sonata na klawesyn nr 3 c-moll (Moderato - Presto - Cantabile alla pastorale - Presto)
Sonata na klawesyn nr 4 E-dur (Un poco allegro - Andante - Tempo di minuetto)
Sonata na klawesyn nr 5 a-moll (Grave - Allegro - Un poco adagio e grazioso - Allegro assai e scherzando)
Sonata na klawesyn nr 6 B-dur (Allegro di molto - Adagio - Presto)
Paulina Tkaczyk (Klawesyn wykonany przez Keitha Hilla, 2005, wg Pascala Taskina, 1769)
Dux, Nagranie zrealizowane 09/2012 w Krakowie, VÖ 2/2015

Christlieb Siegmund Binder spędził praktycznie całe swoje życie w Dreźnie, gdzie się urodził, otrzymał wykształcenie u Pantaleona Hebenstreita oraz od 1751 roku pracował na dworze jako muzyk. Po śmierci Hebenstreita oraz organisty i klawesynisty Petera Augusta był on najprawdopodobniej najbardziej znaczącym artystą grającym na instrumentach klawiszowych w Dreźnie.

Polska klawesynistka Paulina Tkaczyk, prezentując pierwsze jak dotychczas nagranie sześciu sonat wydrukowanych w 1759 roku w Dreźnie, cytuje w krótkim, dołączonym do nagrania tekście słowa muzykologa Richarda Engländera, że pozycja Bindera w Dreźnie była podobna do tej, którą miał Carl Philipp Emanuel Bach w Berlinie, co jest trafnym porównaniem, ponieważ także pod względem muzycznym istnieje wiele podobieństw u tych kompozytorów w przenikaniu się solidnych, barokowych technik kompozytorskich z elementami stylu galant. Jednakże w przeciwieństwie do powszechnie znanych utworów syna Bacha, kompozycje Bindera są rzadko wykonywane, mało kto o nich słyszał, dlatego też to nagranie jest bardzo mile widziane.

Binder nie miał z pewnością tak dużego wpływu, jaki przyznaje się C. P. E. Bachowi, jednakże jego sonaty są skomponowane na takim samym poziomie technicznym, nie zdominowane być może aż tak bardzo przez Sturm und Drang, niemniej jednak bardzo pomysłowe i zróżnicowane, z bardziej słyszalnym francuskim wpływem – znajdują się tu części przypominające twórczość Balbastre’a, której pierwszy druk ukazał się w tym samym roku. Można zatem porównać, w jaki sposób różni muzycy opracowywali podobne wpływy i nowoczesne rozwiązania oraz wymagania. Każdy miłośnik muzyki C. P. E. Bacha z wielką przyjemnością wysłucha tego nagrania.

Paulina Tkaczyk wybrała na swoją debiutancką płytę muzykę, która sprawia jej przyjemność i do której ma optymalny temperament. Jest wszechstronnie wykształconą osobą (gra również na flecie traverso; imponująca jest również lista jej nauczycieli), posiada własny, przyjemny do słuchania styl z rozwiniętym, zrównoważonym poziomem agogik. Odpowiednio dobiera szybkie, współgrające ze sobą tempa – jedynie Andante z czwartej sonaty wolałbym usłyszeć w wolniejszym tempie i ze spokojniejszą retoryką.

Wspaniale radzi sobie ze swoim instrumentem. Taskin jest jednak typem klawesynu, na którym w Dreźnie rzadko grywano – dlaczego więc nie Gräbner czy Silbermann, zachowały się tam one w oryginale i nadają się do grania? To jednak nie odbiera nic z jakości jej debiutu. Jej klawesyn pasuje bardzo dobrze do muzyki, do recitalu, w którym połączona jest twórczość Bindera z twórczością Balbastre’a oraz innych kompozytorów piszących na klawesyn tej generacji. Drezdeński klawesyn dodałby resztkę autentyczności. Nie powinno to jednakże nikogo powstrzymać od zakupu tej doskonałej pyty CD – styl gry Pauliny Tkaczyk podoba mi się zdecydowanie bardziej niż np. Michele Benuzzis, którego płyta z sonatami Christopha Nichelmanna ukazała się niedawno – mimo, że grał on na „autentycznym” klawesynie – co samo w sobie niewiele daje.

Z radością odnotowuję, że młodzi polscy artyści sięgają po tak interesujący repertuar. Muzyka Bindera jest nadal jeszcze za mało zbadana i znana, tym niemniej to nagranie stanowi nieoceniony wkład.

[Miscellaneae germanicae 42, luty 2015]

Christlieb Siegmund Binder: Sei Suonate per il Cembalo

Recenzje płyty

Recenzja płyty Ch. S. Binder: Sei Suonate per il Cembalo #4

Recenzja płyty Ch. S. Binder: Sei Suonate per il Cembalo #3

Recenzja płyty Ch. S. Binder: Sei Suonate per il Cembalo #2

Recenzja płyty Ch. S. Binder: Sei Suonate per il Cembalo #1